De essentie van psychotherapie is het gesprek dat in een vertrouwelijke omgeving plaat­svindt. Dit hoeft niet altijd een gesprek tussen therapeut en cliënt te zijn, ook in het dagelijkse leven wordt psycho­therapie volop toegepast, bijvoor­beeld tussen vrienden of verwanten. Een psycho­therapeut zal het gesprek gestructureerd leiden, waarbij gezocht wordt naar de onder­liggende oorzaken van de cliënts problemen.

Alle psychotherapieën zijn schat­plichtig aan de psychoanalyse die Sigmund Freud eind 19e eeuw in het leven riep. De psycho­dynamische psycho­therapieën bouwen voort op het werk van Freud, terwijl gedrags­therapieën voort­gevloeid zijn uit het werk van Ivan Pavlov. Psycho­dynamische psycho­therapieën werken van binnenuit, de therapeut probeert als het ware in het hoofd van de cliënt te kruipen. Gedrags­therapie bekijkt de patiënt van buitenaf, naar zijn objectief waar­neembare gedragingen.